W dobie powszechnego dostępu do informacji, szybkie i skuteczne opanowywanie obcych słówek staje się kluczową kompetencją – zarówno w życiu akademickim, jak i zawodowym. Liczne badania z zakresu psychologii poznawczej, neurodydaktyki i lingwistyki pokazują, że w procesie zapamiętywania możemy wykorzystywać różnorodne strategie oparte na specyfice funkcjonowania ludzkiego mózgu. Poniższy artykuł ma na celu przedstawienie najnowszych wniosków naukowych oraz praktycznych wskazówek dotyczących efektywnej nauki słownictwa obcego.

Obejrzyj webinar na temat technik pamięciowych w nauce języków:


1. Pamięć ludzka – jak działa?

Pamięć można podzielić na kilka typów i poziomów. W kontekście uczenia się słownictwa najistotniejsza jest pamięć semantyczna (związana z przechowywaniem informacji o znaczeniu słów) oraz pamięć robocza (ang. working memory), odpowiedzialna za bieżące przetwarzanie i tymczasowe przechowywanie informacji.

  • Pamięć krótkotrwała (STM – short-term memory) utrzymuje informacje przez kilkanaście sekund.
  • Pamięć robocza pozwala na manipulację tymi informacjami i jest ściśle związana z uwagą i funkcjami wykonawczymi.
  • Pamięć długotrwała (LTM – long-term memory) odpowiada za trwałe przechowywanie, a jej jakość zależy m.in. od częstotliwości powtórek i zastosowanych strategii utrwalania.

Współczesne badania neurobiologiczne (m.in. z zastosowaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego, fMRI) pokazują, że proces konsolidacji śladów pamięciowych (przenoszenie informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej) jest wspierany przez odpowiednią organizację powtórek oraz angażowanie wielu zmysłów (np. pisanie, czytanie, mówienie na głos).


2. Zapominanie – krzywa Ebbinghausa

Jednym z pierwszych naukowców, którzy opisali proces zapominania, był Hermann Ebbinghaus (XIX w.). Jego krzywa zapominania pokazuje, że:

  • Najszybszy spadek ilości zapamiętanych informacji następuje bezpośrednio po nauce.
  • Z każdą kolejną godziną/dniem utraconych informacji jest coraz więcej, ale proces ten stopniowo spowalnia.

Nowsze badania (np. Karpicke i in., 2012) potwierdzają, że systematyczne powtarzanie i utrwalanie wiedzy w regularnych odstępach czasu (ang. spaced repetition) znacząco przeciwdziała zapominaniu.


3. Etapy zapamiętywania

Aby skutecznie przyswoić słówka, warto pamiętać o czterech kluczowych etapach w procesie zapamiętywania:

  1. Kodowanie – przekształcenie bodźca (nowe słówko) na formę przystępną dla mózgu (np. powiązanie znaczenia i formy fonetycznej).
  2. Konsolidacja – utrwalenie zapisu w pamięci, w tym faza przeniesienia z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej.
  3. Przechowywanie – magazynowanie informacji w pamięci długotrwałej.
  4. Odtwarzanie – wydobycie słówka z pamięci (np. podczas rozmowy).

Wiele modeli teoretycznych, w tym model Atkinsona i Shiffrina (tzw. model magazynowy), czy nowszy model pamięci roboczej Baddeleya, podkreśla konieczność powtarzania oraz urozmaicania bodźców w trakcie nauki (angażowanie wzroku, słuchu, motoryki).


4. Świętym Graalem zapamiętywania jest zapamiętać coś raz na zawsze. Czy w ogóle jest to możliwe?

Intuicyjnie brzmi to nierealnie – zapamiętać jedno słówko i nigdy go już nie zapomnieć. Jednak badacze wskazują, że istnieją mechanizmy, które pozwalają bardzo mocno utrwalić informacje:

  • Kontekst: silne powiązanie słówka z kontekstem (np. historia, obraz, emocje) sprawia, że jest ono trudniejsze do „wypadnięcia” z pamięci.
  • Powiązania semantyczne: jeśli słówko jest mocno osadzone w sieci skojarzeń i odniesień (np. synonimy, antonimy, wyrazy pokrewne), mamy większą szansę je szybko przywołać.
  • Regularne używanie w praktyce: częsta ekspozycja na dane słowo – w mowie, tekście, ćwiczeniach – naturalnie wzmacnia jego ślad pamięciowy.

Osiągnięcie stanu, w którym słowo staje się „niezapomniane”, zależy więc od jakości i wielowymiarowości śladu pamięciowego. Można zatem powiedzieć, że „raz na zawsze” jest możliwe, ale wymaga to zastosowania odpowiednich metod i zaangażowania.


5. Ile razy trzeba powtarzać słówko, aby je zapamiętać?

W literaturze spotkamy się z różnymi danymi, jednak badania rozwojowe (dotyczące nauki języka ojczystego przez dzieci) sugerują, że potrzeba średnio około 24 powtórek, by dziecko przyswoiło nowe słowo w swoim języku. U dorosłych uczących się języka obcego liczba ta może być większa lub mniejsza w zależności od:

  • Poziomu podobieństwa słowa do języka ojczystego.
  • Kontekstu (czy mamy do czynienia z nauką w autentycznych sytuacjach, czy podczas mechanicznego „wkuwania”).
  • Indywidualnych predyspozycji (pamięć słuchowa, wzrokowa, kinestetyczna).

Jednak sam fakt wielokrotnej ekspozycji na słowo jest kluczowy. Dlatego tak ważne są techniki systematycznej powtórki: czy to w formie fiszek, czy metod typu spaced repetition (Anki, SuperMemo, itp.).


6. Co możemy zaadaptować z metody shisa kanko do nauki języków?

Metoda shisa kanko pochodzi z Japonii i jest stosowana m.in. przez maszynistów kolejowych do minimalizowania błędów. Polega na:

  • Wskazywaniu (shisa) – np. fizycznym lub wzrokowym zaznaczaniu obiektu, na którym ma się skupić uwaga.
  • Wypowiadaniu na głos (kanko) – werbalnym potwierdzaniu obserwacji.

W kontekście nauki języków obcych można zaadaptować tę metodę, łącząc:

  1. Wskazanie słówka – np. podkreślenie w tekście, zaznaczenie fiszki, ustawienie wskaźnika w aplikacji.
  2. Wypowiedzenie go na głos – głośne odczytanie słówka wraz z jego tłumaczeniem czy przykładowym zdaniem.

Takie podejście angażuje dodatkowe kanały percepcji (wzrok, słuch, funkcję motoryczną) oraz zwiększa świadomość i koncentrację, co przekłada się na lepsze zapamiętywanie.


7. Zależność zapamiętywania od uwagi i zaangażowania – przykład banknotów

Często mamy wrażenie, że powtarzane codziennie czynności powinny utkwić nam w pamięci. Jednak wiele osób, choć używa pieniędzy codziennie, nie pamięta dokładnie, który król (w przypadku polskich banknotów) widnieje na danym nominale. Dzieje się tak, ponieważ:

  • Brak świadomej uwagi: traktujemy banknoty rutynowo, bez głębszej refleksji.
  • Brak emocjonalnego zaangażowania: nie wiążemy z obserwacją banknotu żadnych szczególnie istotnych emocji czy kontekstów.

To samo może przytrafić się w procesie nauki słówek, jeśli nie zaangażujemy się świadomie w proces kodowania i powtarzania. Kluczowa jest tu aktywna uwaga i celowe nadawanie znaczenia materiałowi, który chcemy zapamiętać.


8. Metoda skojarzeniowa – przykłady

Metoda skojarzeniowa to jedna z najskuteczniejszych technik zapamiętywania słownictwa. Polega na tworzeniu dowolnych połączeń (najczęściej zabawnych lub wyrazistych) między nowym słowem a czymś, co już dobrze znamy. Przykłady:

  • Obrazowe skojarzenie: słowo angielskie „seal” (foka) można sobie wyobrazić jako „fokę pieczętującą coś pieczęcią (seal – pieczęć)”.
  • Fonetyczne skojarzenie: słowo hiszpańskie „gato” (kot) można skojarzyć z polskim „gadu” (ktoś, kto dużo mówi), myśląc o kocie, który „gada” (mruczy).
  • Łańcuch skojarzeń: tworzenie całej historyjki, gdzie każde nowe słowo jest elementem fabuły.

Im bardziej osobliwe i wyraziste skojarzenie, tym większa szansa na długotrwałe zapamiętanie.


9. Prompty AI pomagające w zapamiętywaniu

W dobie sztucznej inteligencji coraz częściej sięgamy po narzędzia generatywne, takie jak ChatGPT czy inne modele językowe, w celu wspomagania nauki słownictwa. Prompty AI mogą służyć do:

  1. Tworzenia ćwiczeń: np. „Wygeneruj 10 zdań zawierających słowo X i poproś mnie o uzupełnienie tłumaczenia”.
  2. Generowania kontekstowych historii: „Napisz opowiadanie z użyciem tych 5 nowych słówek, tak by ich znaczenie wynikało z kontekstu”.
  3. Budowania testów wielokrotnego wyboru: „Przygotuj krótki quiz sprawdzający rozumienie 10 słów z języka Y”.

AI może również adaptować poziom trudności pytań w zależności od postępów ucznia, a dzięki temu sprawiać, że powtórki stają się spersonalizowane i efektywniejsze.


10. Story telling – jak pomaga zapamiętywać

Story telling, czyli opowiadanie historii, od dawna uważany jest za bardzo silne narzędzie dydaktyczne. W kontekście nauki języków obcych:

  • Dostarcza kontekstu – słowa stają się częścią narracji, co ułatwia ich zrozumienie i zapamiętanie.
  • Wywołuje emocje – angażuje nas emocjonalnie, przez co informacje lepiej się utrwalają.
  • Utrwala struktury gramatyczne – w historiach często pojawiają się frazy i wyrażenia w naturalnych dla języka kombinacjach.

Tworzenie krótkich opowieści (nawet jeśli są one nieco absurdalne) przy wykorzystaniu nowo poznanych słów wzmacnia zarówno pamięć semantyczną, jak i epizodyczną, czyniąc proces nauki przyjemniejszym i trwalszym.


Podsumowanie

Skuteczna nauka słownictwa z języków obcych opiera się na zrozumieniu mechanizmów pamięci, świadomości nieuchronnego procesu zapominania oraz wykorzystaniu sprawdzonych strategii. Badania podkreślają znaczenie wielokrotnych powtórek, aktywizacji uwagi i zaangażowania oraz metod kontekstowych i skojarzeniowych.

  • Krzywa Ebbinghausa przypomina, jak ważne są regularne powtórki i rozłożenie ich w czasie.
  • Metody takie jak shisa kanko czy story telling pozwalają zwiększyć koncentrację i osadzić słownictwo w znaczących kontekstach.
  • Prompty AI otwierają nowe możliwości generowania spersonalizowanych zadań i testów, przyspieszając proces nauki.
  • Metoda skojarzeniowa czy techniki wizualizacji i budowania historii wzmacniają ślady pamięciowe, czyniąc naukę przyjemniejszą i bardziej efektywną.

Choć „nauka raz na zawsze” bywa określana jako Święty Graal, najnowsze doniesienia pokazują, że przy świadomym, wieloaspektowym podejściu i właściwej liczbie powtórek można skutecznie i trwale opanowywać nowe słownictwo. Kluczem jest jednak systematyczna praca z materiałem, kreatywność w tworzeniu skojarzeń oraz świadome wykorzystanie dostępnych dziś technologii.

 

Autor/ka