Nauka z podręcznikiem czy materiałami autentycznymi?
Myśląc o rozpoczęciu nauki języka obcego, musimy podjąć szereg decyzji związanych z organizacją tej przygody. Najczęściej zastanawiamy się, czy powinniśmy wybrać naukę przy pomocy nauczyciela czy może uczyć się samodzielnie, przy pomocy którejś z aplikacji lub platform językowych dostępnych aktualnie na rynku. Jeśli decydujemy się na pracę z nauczycielem, to w jakiej formie - zajęć grupowych czy zajęć indywidualnych? Z pewnością poświęcimy też trochę czasu na przemyślenie, czy kurs powinien być intensywny czy bardziej rozłożony w czasie, oraz czy wybrać lektora polskiego czy native speakera danego języka (o różnicach pomiędzy nauką z native speakerem a nauczycielem-rodakiem pisaliśmy już w tym artykule)
Zwykle niewiele czasu poświęcamy na zastanowienie się, z jakich materiałów będziemy korzystać my sami (jeśli uczymy się samodzielnie) lub lektor, z którym będziemy mieć zajęcia (jeśli zdecydujemy się na naukę z nauczycielem). Często wybór ten jest przypadkowy albo nawykowy, gdy kierujemy się utartymi rozwiązaniami lub też osobistymi animozjami. Przykładowo, wielu z dorosłych uczących się języków obcych nie chce korzystać z podręczników, bo kojarzą one im się „szkolnie”. Ale czy jest to słuszne podejście?
W tym artykule przyjrzymy się obu tym metodom i przedstawiamy argumenty za i przeciw obu, tak, abyś Ty czytelniku / czytelniczko mógł/mogła podjąć bardziej świadomą decyzję, jeśli chodzi o Twoją naukę języka obcego.
Podręczniki do nauki języka
Nauka z podręcznikiem - zalety:
- Struktura i organizacja: podręczniki językowe oferują klarowną strukturę, która prowadzi uczącego się przez kolejne etapy nauki. Są zwykle przygotowywane i opracowywane przez ekspertów metodycznych, z doświadczeniem w nauczaniu na różnych poziomach zaawansowania, wiedzących, jakie elementy języka wprowadzać na jakim poziomie. Są pisane w taki sposób, aby prezentować język w sposób logiczny i ułożony, zgodnie z ustalonym planem nauczania, umożliwiając systematyczne zdobywanie wiedzy.
- Systematyczne i kompleksowe podejście: podręczniki pozwalają na stopniowe rozwijanie umiejętności językowych, zaczynając od podstaw i przechodząc do bardziej zaawansowanych zagadnień. gdzie zagadnienia bardziej zaawansowane opierają się o znajomość struktur wprowadzonych wcześniej, zwłaszcza jeśli chodzi o gramatykę. W dobrych podręcznikach widać również kompleksowość w podejściu do wprowadzania i ćwiczenia słownictwa - w kolejnych sekcjach i ćwiczeniach słownictwo jest powtarzane na różne sposoby i recyklingowane, ułatwiając zapamiętywanie nowych zwrotów i wyrażeń.
- Pokrycie różnych aspektów języka: podręczniki zazwyczaj obejmują różnorodne aspekty języka, takie jak gramatyka, słownictwo, czytanie, pisanie, mówienie i słuchanie. Dzięki temu uczący się może opanować różnorodne umiejętności językowe, potrzebne mu na co dzień. Dobre podręczniki zajmują się również aspektami kulturowymi i obyczajowymi danego obszaru kulturowego, oraz różnicują język pod kątem rejestru - uczą różnych odmian języka, na przykład bardziej formalnego, ale też codziennego czy nawet slangu.
- Zasoby dużych wydawnictw - duże wydawnictwa zwykle posiadają duże zasoby finansowe i osobowe, które pozwalają na przygotowanie całego szeregu materiałów do danego podręcznika. Tak więc oprócz samego podręcznika możemy mieć do niego ćwiczenia, nauczyciel swoją książkę nauczyciela z dodatkowymi materiałami, do tego mogą być przygotowane jeszcze różne wersje interaktywnych materiałów - a wszystkie połączone ze sobą tematycznie. Czyli możemy ćwiczyć dany temat na wiele różnych sposobów, utrwalając w ten sposób wiedzę.
- Odpowiednie dla początkujących: podręczniki są często polecane dla osób rozpoczynających naukę języka obcego, ponieważ dostarczają podstawowych informacji i wprowadzają w językowy kontekst. Są one przydatne dla osób, które potrzebują pewności i stabilnej podstawy przed rozpoczęciem nauki na bardziej zaawansowanym poziomie.
Nauka z podręcznikiem - możliwe wady:
Oprócz niewątpliwych zalet, podręczniki posiadają również wady, do których możemy zaliczyć:
- Schematyczność i powtarzalność - rozdziały w podręcznikach są najczęściej tworzone według jednego schematu, tak więc każdorazowo mamy do czynienia z podobnym wprowadzeniem do tematu i podobnymi rodzajami ćwiczeń językowych. Zdarzają się oczywiście wyjątki, które próbują swoich użytkowników zaskakiwać, ale zdecydowana większość obecnych na rynku podręczników cierpi na swego rodzaju powtarzalność.
- Nie interesujące (danego użytkownika) tematy - podręczniki, z racji bycia całością wydawniczą adresowaną do różnych użytkowników, mają określony ogólny zakres tematyczny. Zakres ten może być niezbyt interesujący dla danej osoby, albo słabo dopasowany do jej potrzeb.
- Dezaktualizacja tematów - w dynamicznie zmieniającym się środowisku następuje również dezaktualizacja tematów, oraz pojawianie się nowych wydarzeń i związanych z nimi koncepcji. Przykładowo, w ciągu ostatnich paru lat czy miesięcy widzieliśmy narodziny takich tematów, jak pandemia i praca zdalna, nowe konflikty zbrojne czy szeroki dostęp do AI zmieniającego oblicze biznesu - wszystkie te tematy trafią zapewne na łamy podręczników, ale z tytułu określonego procesu wydawniczego nie będą już tak aktualne, jak w chwili ich wydarzania się.
- Zbyt mało ćwiczeń - czasem zdarza się, że podręcznik nie oferuje wystarczającej ilości materiałów ćwiczeniowych, aby umożliwić odpowiednią automatyzację wprowadzonych zagadnień.
- Książkowy język - siłą rzeczy język wprowadzony w podręczniku jest ograniczony do wybranych zwrotów i wyrażeń i nie obejmuje wielu istniejących alternatyw. Nie byłoby to zresztą możliwe z powodu ograniczonej objętości fizycznej podręczników. Wybór zwrotów i wyrażeń bywa też trochę sztuczny - należy pamiętać, że język jest żywym tworem i podlega różnym zmianom i aktualizacjom, zaś język, jaki wybrali do prezentacji autorzy podręcznika może nie być tym, którym aktualnie posługuje się “ulica”. Należy mieć świadomość, że wydawnictwa związane z tworzeniem słowników co roku wprowadzają do swoich słowników kilka - kilkanaście nowych słów. Trudno, aby te zmiany znalazły bieżące odzwierciedlenie w wydawanych podręcznikach.
Materiały autentyczne, dobierane indywidualnie
Nauka na bazie indywidualnie dobieranych materiałów - zalety:
- Dostosowanie do potrzeb: niewątpliwie największą zaletą materiałów dobieranych indywidualnie jest ich dopasowanie do konkretnych i specyficznych potrzeb oraz celów kursanta / kursantów. Uczący się może wybierać treści, które go interesują i które są dla niego najbardziej użyteczne, a także skupić się na konkretnych umiejętnościach, które chce rozwijać.
- Różnorodność materiałów: nauka języka na bazie indywidualnie dobieranych materiałów daje możliwość eksploracji i korzystania z różnorodnych źródeł, takich jak artykuły, filmy i seriale, podcasty czy teksty literackie. To umożliwia “ekspozycję” na różnorodny język, nie tylko pod względem tematycznym, ale również akcentu czy poziomu formalności, a tym samym sprzyja rozwojowi umiejętności rozumienia autentycznego języka w różnych kontekstach. Korzystanie z autentycznych materiałów pozwala również na zdobycie szerokiej wiedzy o języku i kulturze danego kraju / obszaru językowego.
- Bieżące wydarzenia i aktualne tematy: korzystanie z indywidualnie dobieranych materiałów ma jeszcze tę zaletę, że można opierać lekcje na naprawdę bieżących tematach; szeroki dostęp do internetu i zamieszczanych w różnych serwisach informacji pozwala bazować na najświeższych newsach, czy to z dziedziny biznesu, kultury i sztuki czy szeroko pojmowanych tematów społecznych - czyli dyskutować o rzeczach aktualnych i mających wpływ na nasze tu i teraz.
- Żywy, autentyczny język: jeśli korzystamy z własnoręcznie wybranych materiałów, mamy możliwość zapoznawania się z “żywym” językiem, nie edytowanym lub wybieranym na potrzeby podręcznika czy ćwiczeń. Pozwala nam to zaznajomić się z różnorodnym zasobem słów i zwrotów, jako że każdy mówiący stosuje swoje ulubione wyrażenia, które mogą się znacząco różnić. Pozwala nam to też ćwiczyć umiejętność rozumienia pomimo nieznajomości wszystkich słówek - w pracy z autentycznymi materiałami jest spora szansa, że natkniemy się na nieznane nam wyrażenia.
- Motywacja i zaangażowanie: indywidualnie dobierane materiały zwykle są bardziej motywujące dla uczącego się, ponieważ pozwalają mu wybrać tematy, które go interesują i angażują emocjonalnie. To może przyczynić się do większego zaangażowania w naukę i utrzymania motywacji przez dłuższy czas.
Nauka na bazie indywidualnie dobieranych materiałów - potencjalne wady:
Oprócz wielu zalet, korzystanie z materiałów dobieranych indywidualnie niesie też pewne zagrożenia:
- Dobór materiałów jest przypadkowy / chaotyczny: mimo niewątpliwej zalety jaką jest autentyczność, istnieje spore ryzyko, że dobierając materiały natkniemy się na “przypadkowy” język i będziemy uczyć się w sposób mało zorganizowany i chaotyczny. Autentyczne materiały rzadko kiedy łączą się w logiczne ciągi, a w danym materiale mogą pojawiać się różne tematy gramatyczne, również takie, z którymi nie jesteśmy zaznajomieni. Czasem praca nad jednym tekstem może wymagać wprowadzenia i zrozumienia 3 różnych struktur, co bywa wyzwaniem dla uczących się, zwłaszcza z niższych poziomów. Dodatkowo, trudno jest o logiczną i stopniową progresję trudności kolejnych materiałów. To nas prowadzi do kolejnego punktu:
- Materiały trudno dopasować do niższych poziomów: ponieważ autentyczni rozmówcy posługują się zwykle językiem na poziomie co najmniej średnio-zaawansowanym, trudno czasem dobrać autentyczne materiały dla niższych poziomów, bez infantylizacji treści. Dlatego przygotowanie materiałów do czytania nieraz wymaga sporego nakładu pracy ze strony lektora, zaś do słuchania może czasem nie być możliwe.
- Ograniczona ilość ćwiczeń: podobnie, gdy mamy materiał autentyczny, czasem trudno jest go tak opracować, aby przećwiczyć pojawiający się w materiale język na różne sposoby. Najłatwiej opracować jest materiały video / audio, jako że zawsze można przygotować transkrypcję i ćwiczenia z czytania, pisania lub mówienia z takiego materiału, ale w drugą stronę może to być utrudnione (to znaczy zamiana oryginalnego tekstu pisanego na materiał audio / video). Tworzenie dodatkowych ćwiczeń jest ponadto czasochłonne i pracochłonne, i czasem po prostu nie starcza nauczycielom czasu, aby dany materiał rzetelnie zaopatrzyć w różnorodne dodatkowe ćwiczenia.
- Utrzymanie porządku w materiałach jest wyzwaniem: dla niektórych uczących się praca z autentycznymi materiałami jest wyzwaniem w kontekście utrzymania porządku w różnych treściach. Gdy z lekcji na lekcję dostajemy kserokopie lub linki do rozmaitych artykułów, materiałów wideo czy innych, musimy mieć wypracowany rzetelny system wspierający nas w utrzymaniu porządku i łatwym poruszaniu się wśród takiej różnorodności. Nie jest to niemożliwe, ale część osób woli mieć jeden wiodący podręcznik, gdzie może w każdej chwili wrócić i znaleźć wszystko, co do tej pory przerobiła na zajęciach.
Podręcznik czy materiały autentyczne - PODSUMOWANIE
Jak widać, zarówno nauka z podręcznikiem, jak i nauka na bazie indywidualnie dobieranych materiałów mają swoje mocne strony jak i wady.
Jeśli zdecydujemy się na podręcznik, możemy mieć pewność, że nasza nauka będzie ustrukturyzowana i przebiegała według określonego, logicznego procesu. W przypadku dobrze opracowanych podręczników możemy też mieć pewność, że przećwiczymy wszystkie potrzebne umiejętności językowe, łącznie ze słuchaniem, zaś zadania będą starannie wybrane i dopasowane do naszego poziomu. Naprawdę dobrze napisany podręcznik będzie też wielokrotnie i na różne sposoby ćwiczył wybrane i wprowadzone słownictwo oraz struktury, nie zalewając ucznia mnogością nowych zwrotów lub gramatyki.
Tym niemniej, nawet najlepiej napisany podręcznik szybko może okazać się przestarzały jeśli chodzi o dobór tematów czy słownictwa. Język jest żywym tworem, a nasz świat światem zmieniającym się w zawrotnym tempie, zaś proces wydawniczy podręczników trochę trwa. Ponadto, nawet najlepiej dobrane słownictwo i zwroty są mimo wszystko wyborem pewnych autorów, a więc obarczone ryzykiem ograniczeń językowych i pewnej powtarzalności. Tak więc praca z podręcznikiem jest na pewno dobra na początkowych etapach przygody z językiem, gdy jeszcze zupełnie nic nie wiemy, i posłuży nam bycie „prowadzonym za rączkę”.
Jednak wraz z rozwojem językowym najczęściej rośnie potrzeba indywidualizowania podejścia, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w indywidualnym doborze materiałów do nauki. Dlatego takie rozwiązanie będzie na pewno lepsze dla uczących się będących już na pewnym poziomie językowym, oraz potrzebujących specyficznych, dobranych pod indywidualne potrzeby językowe materiałów. Podręcznik zwykle ma za zadanie zapoznać nas z najbardziej ogólnymi tematami i zagadnieniami gramatycznymi, również podręcznik biznesowy, tak więc nie można oczekiwać, że wszystko w nim będzie dla nas interesujące czy potrzebne.
Podręcznik czy materiały autentyczne - co wybrać?
My skłaniamy się do zasady „złotego środka”. Jeżeli potrzebujemy pewnej struktury, a czasem po prostu chcemy mieć podręcznik - dlaczego nie? Dobrą praktyką jest wtedy wybieranie tematów i zagadnień, które najlepiej odpowiadają na nasze potrzeby, zaś pomijanie tego, co nas nie interesuje. Dodatkowo, dość łatwo jest dobierać materiały dodatkowe, wzbogacające i urozmaicające materiał zawarty w podręczniku.
Jeśli jesteśmy zdecydowanie na nie, i nie chce mieć nic wspólnego z żadnym podręcznikiem, wtedy jak najbardziej, warto korzystać z materiałów autentycznych, przygotowywanych każdorazowo indywidualnie, z pewnymi jednak zastrzeżeniami: aby kurs zakończył się powodzeniem, powinna być przeprowadzona pełna diagnoza potrzeb i oczekiwań słuchacza, oraz rozpisany sylabus (o istotności diagnozy pisaliśmy tutaj).
Podsumowując, zarówno nauka z podręcznikiem, jak i nauka na bazie indywidualnie dobieranych materiałów mogą zakończyć się sukcesem. Ostateczny wybór zależy od preferencji i celów uczącego się. Niezależnie od metody, kluczowym czynnikiem sukcesu jest regularna praktyka i zaangażowanie w rozwijanie umiejętności językowych. Pamiętajmy też, że dobór i przygotowanie tego rodzaju materiałów to często ciężka i dodatkowa praca lektora, któremu należy się docenienie za dodatkowo wkładany w zajęcia wysiłek!
O autorce:
